» سابقه تاریخی چناران و جاذبه های گردشگری

در شمال غرب مشهد شهر چناران تقریبا در محدوده دامنه های جنوبی رشته کوه هزار مسجد واقع شده است. شهرستان چناران در 55 كيلومترى شمال غربى شهرستان مشهد و در موقعيت 40 و 36 عرض شمالى و 7و 59 طول شرقى از نصف النهار گرينويچ قرار دارد و در تقسیمات کشوری چناران یکی از شهرستان های استان خراسان می باشد.این شهرستان در شمال غرب مشهد در جلگه ای بین رشته کوه های معروف هزار مسجد در شمال و بینالود در جنوب قرار دارد و در یک زمین مسطح و هموار بنا گردیده و از مزایای شهری برخوردار و جاده مشهد به قوچان و شهر های شمالی استان خراسان و گرگان و مازندران و گیلان از آن جا می گذرد.

چناران آبادی و توسعه خود را مدیون موقعیت جغرافیایی خویش است. این شهر که در قدیم به آن رادکان می گفتند از شهرهای آباد منطقه توس بوده است. شهر چناران دارای جاذبه های تاریخی و طبیعی زیبایی است. از جمله آن ها می توان به مسجد جامع رادکان، میل رادکان، چشمه گیلاس، رباط سید آباد اشاره کرد. این شهر با وجود بناهای تاریخی، ییلاقات ، کوهپایه های سر سبز و روستاهایی نظیر اخلمد و رودخانه های دایمی و فصلی و نزدیکی به مرکز استان پتانسیل بالایی در جذب گردشگر دارد.

مطلب مرتبط جاذبه های گردشگری ساحلی که کمتر به آن ها پرداخته شده!

چناران سابقه تاریخی زیادی ندارد و از زمان قاجاریه به خاطر این که در آن جا بین رضا قلی خان زعفرانلو حاکم قوچان و قوای فتحعلی شاه قاجار جنگی درگرفت به کتاب ها و نوشته ها راه پیدا کرد و مشهور شد.جریان درگیری عشیره زعفرانلو و فتحعلی شاه به تفصیر در کتاب ها یی از جمله فرهنگ خراسان آمده است .

چناران تا چند سال قبل مرکز عشایر کرد خراسان بود و هنور هم گروهی از اکراد که آن ها را کرمانج می گویند در این شهر و اطراف آن سکونت دارند که مشهورترین آن ها اکراد ممش خانی بودند که در چناران و اطراف آن سکونت داشتند و نام آن ها در کتاب های زمان قاجاریه آمده است

بعد از آن که رضا قلی خان زعفرانلو چناران را مرکز فعالیت خود قرار داد در آن جا قلعه ای به نام امیر آباد بنا کرد که اکنون خرابه های آن در جنوب چناران قرار دارد و در زمان خود یک بنای مجلل و باشکوه و یک دژ بزرگ در خراسان به حساب می آمد .

قصبه چناران تا قبل از این که در کنار جاده آسیایی قرار نداشت از امتیازی برخوردار نبود و آبادی بزرگ وباستانی رادکان که در شمال چناران واقع شده بیشتر مورد توجه قرار داشت و راه مشهد به بجنورد از آن جا می گذشت و چناران از جاده دور بود .بعد از آن جاده مشهد به قوچان تغییر مسیر داد و از طریق دهکده دغایی در جنوب شرق قوچان به آبادی اخلمد و از آن جا به چناران و سپس به مشهد پیوست . از این تاریخ رادکان منزوی گردید و چناران رونق پیدا کرد و بر اعتبار و شهرت آن افزوده شد و در سال 1335 بزرگراه آسیایی از مازندران از طریق جنگل گلستان به قوچان و مشهد کشیده شد و نهایتاً به جاده های بین المللی وصل شد .

چناران در حقیقت مرکب از دو آبادی به نام های چناران و قریه حاج نصیر است .چناران در قسمت غربی قرار دارد و قسمتی از باروی آن هنوز موجود است و قریه حاج نصیر هم که موقوفه مرحوم حاج حسین ملک بوده است و اکنون به آستان قدس رضوی تعلق دارد در قسمت شرقی شهر واقع است .

یکی از علل رشد سريع اين روستا افتتاح كارخانه قند در قريه حاج نصير (روستاى مجاور) در سال 1337 بوده كه مردم از روستاها و شهرهاى مجاور جهت اشتغال در كارخانه فوق به قريه هاى چناران و حاج نصير مهاجرت نموده و پس از گذشت كمتر از 10 سال اين دو روستا به هم متصل و در سال 1347به مركز بخش تبديل و به نام بخش چناران از شهرستان مشهد خوانده شد و با افتتاح بخشدارى اين امر رسميت يافت .

جلگه چناران به علت واقع شدن در بین دورشته کوه منطقه حاصلخیزی جهت کشاورزی بوده و هم اکنون نیز هزاران هکتار زمین زیر کشت دارد که به ترتیب محصولاتی چون گندم جو چغندرقند سیب زمینی پیاز یونجه ذرت حبوبات توت فرنگی تنباکو در آن ها کشت می شود .باغداری نیز به علت وجود چاه های عمیق و قنوات فراوان در روستاها از رونق فراوان برخوردار است و در استان دارای مقام نخست است.

سیب گلابی گیلاس انگور گردو به ترتیب بیشترین محصولات این باغ ها را تشکیل می دهد.شهرستان چناران از مراکز مهم دامداری محسوب می شود و همواره عشایر بین منطقه سرخس و کوه های هزار مسجد و بینالود و محمدبگ و شاه جهان در رفت آمد بوده و یا در این منطقه چادر می زنند .منابع آب کشاورزی و آشامیدنی این منطقه عبارتند از رودخانه رادکان اخلمد فریزی پایه گلمکان ارداک و بهمنکان

نام این ناحیه در گذشته های بسیار دور «رادکان» بوده و سپس «ارداک» خوانده شده و ظاهرا به چناران تبدیل یافته و مرکز آن رادکان تعیین شده است. از آن جا که در دوران پیش از اسلام و هم چنین سده های نخست اسلامی «رادکان» بسیار آباد و پر رونق بوده و یکی از شهرهای چهارگانه توس به شمار می رفته و مردانی جوانمرد، نیک اندیش و شجاع داشته است، آن را «رادکان» به معنی جایگاه جوانمرد خوانده‌اند. واژه «ارداک» نیز دارای معانی گوناگونی چون مکان مردان بزرگ، قرارگاه سپاهیان‌ و نیز نام شخصی خاص است. بنای ارداک (چناران) را به اردا، موبد اردشیر بابکان، که پارسیان او را پیامبر دانسته اند و پدرش ویراف بوده نسبت می دهند. شاید این موبد، موکل آتشکده این ناحیه بوده و به همین جهت به آن ارداک گفته اند

تمامی سرزمین خراسان، از جمله ناحیه چناران در روزگار خلفای راشدین گشوده شده و پس از آن، امویان و عباسیان بر آن حکومت کرده اند. ابومسلم خراسانی از شهر مرو برخاست و خراسان از جمله رادکان و چناران را گشود. سپس طاهریان، صفاریان سیستان، سامانیان، غزنویان، سلجوقیان و خوارزمشاهیان بر این دیار حکم رانده اند. آلب ارسلان سلجوقی فرزند خود ملکشاه را به ولیعهدی خویش برگزید و از خوارزم به رادکان آمده بزرگان، حاکمان و سرداران را در آن جا گرد آورد. وی با ساختن تختی از زر سرخ فرزند و ولیعهد خویش را بر فراز آن نشانید و فرمان داد که بار دیگر، امیران و بزرگان با او بیعت کنند.

با چیره گی مغولان بر سراسر خراسان سنتبای بهادر به دستور چنگیز مغول از راه توس، رهسپار رادکان شد و چون از النگ رادکان (چمن رادکان) خوشش آمد، آسیبی به ساکنان آن نرسانید؛ تنها شماری سرباز در آن جا گذاشت و رهسپار خبوشان (قوچان) شد. بر اساس منابع تاریخی، هلاکوخان مغول نیز چند گاه به رادکان و چناران آمده و در آن جا اردو زده است ، حکومت های بزرگ و کوچکی چون ملک کرت در هرات، امراء سربداری در سبزوار، طغا تیموریان در جرجان، امراء جغتایی در بلخ، تیموریان و نیز اوزبک ها و صفویان بر این سرزمین حکومت داشته اند. شاه عباس بزرگ صفوی برای جلوگیری از تاخت و تاز ترکان و اوزبکان، کردان جنگجو را از ولایت های باختری ایران به خراسان کوچ داد و پنج ولایت کرد نشین در مرز، از استرآباد تا چناران تشکیل داد.

نادرشاه افشار‌ در روزگار فرمانروایی خود، خراسان، ‌از جمله چناران را در دست داشت. نادرشاه در چناران، مرکزی برای پرورش اسب ایجاد کرده بود، که از نژاد اسب عربی و مادیان خراسانی، بهترین اسب را پرورش می دادند. پس از افشاریان سرزمین پهناور خراسان به گونه ملوک الوایفی اداره می گشت و چندین طایفه از کردان، بر بخشی از آن، از جمله چناران و قوچان حکومت می کردند. ناصرالدین شاه قاجار نیز دوبار به رادکان آمده و در این زمان حاکم آن، محمد رضا خان رادکانی بوده و چناران تابع بلوک رادکان بوده است.

مکان های دیدنی و تاریخی

شهر منیجان، ‌مسجد جامع پیشین شهر و میل رادکان از جمله مهم ترین مناطق دیدنی و تاریخی شهرستان چناران به شمار می‌آیند.

این منطقه در محدوده دامنه های جنوبی رشته کوه هزارمسجد قرار گرفته است . رشته کوه هزار مسجد در شمال، رشته کوه بینالود در جنوب دشت چناران واقع شده و از برکت فراوانی آبریز رشته کوههای مذکور سرزمینی آباد و حاصلخیز می باشد. شهرستان چناران از شمال و شمال غربی و شرقی به شهرستان های درگز و قوچان ، از شرق به شهرستان کلات ، از جنوب به شهرستان مشهد و از جنوب غربی و غرب به شهرستان نیشابور محدود گردیده است. این شهرستان دارای دو بخش مرکزی و گلبهار و 5 دهستان بقمچ ، چناران ، رادکان ، بیزکی و گلمکان می باشد

دشت چناران بر روی خط زلزله قرار داشته و هر چندگاه زلزله ای در این منطقه رخ می دهد بر اساس بررسی های باستان شناسان در دشت چناران و بخصوص در تپه باستانی قیاس آباد و کشف سفالینه های دست ساز با خمیر قرمز و لعاب آلویی و نقوش هندسی سیاه رنگ سابقه سکونت آدمی و زیستگاهی این منطقه را به تمدن محصور در جنوب ترکمنستان در شمال خراسان منسوب می نماید که از هزاره پنجم تا اواخر هزاره سوم قبل از میلاد تاریخ گذاری شده است.

چناران با عنایت به موقعیت جغرافیایی خود همواره سرزمینی آباد و حاصلخیز بوده است واز شهرهای کهن سال آن شهر رادکان از اهمیت بسزایی برخوردار می باشد. رادکان تا پیش از حمله مغولان یکی از شهرهای مهم ناحیه توس به شمار می آمده وبتدریج از شهری آباد به شکارگاهی برای حکام مغول بدل گشت و رفته رفته متروک ماند. به نقل مولف مطلع الشمس، رادکان در سال 1162ه .ق مورد توجه رضاقلی میرزا پسر نادرشاه افشار قرار گرفته و قلعه ای بزرگ خشت و گلی با یازده برج در آنجا ساخته شد که مسجد جامع رادکان در میانه آن قرار گرفته است .

دره وآبشار اخلمد

این منطقه در17 کیلومتری جنوب غربی شهر چناران در جوار روستای اخملد قرار گرفته است . دره نه چندان عریض اخلمد، با دیواره های سنگی بلند و پوشش گیاهی متراکم در کف همواره خالق منظره ای بدیع بوده است . در ابتدای این دره باغات فراوان میوه به چشم می خورد که تابستان ها مورد استفاده اهالی منطقه و خصوصا مردم مشهد قرار می گیرند. در انتهای این دره آبشاری با شکوه جریان دارد که بسیاری از گردشگران از میان آن عبور کرده تا از آبشار رفیع و زیبای آن دیدن نمایند. این آبشار23متر ارتفاع دارد .

مسجد جامع رادکان

بنای تاریخی مذهبی مسجد جامع رادکان در15کیلومتری شمال غرب چناران در حاشیه خیابان اصلی روستای رادکان واقع شده است. مسجد مزبور شامل یک شبستان ستون دار و حیاطی مستطیل شکل می باشد. شبستان مسجد با وسعت تقریبی 3300متر مربع دارای 12ستون و12نیمه ستون بوده و محراب ساده ای نیز در ضلع جنوب غربی در ردیف میانی فضای آن تعبیه شده است. مسجد رادکان فاقد هرگونه عناصر تزیینی است و تنها کتیبه موجود در مسجد مزبور موید بنیان و مضمون آن کتیبه راجع به وقفیات مسجد رادکان است، شهر چناران دارای هنر های دستی نیز می باشد که از جمله آن می توان به هنر قالی بافی اشاره کرد که با طرح های مشهد، نقش های افشان، لچک، محرابی و خشتی عرضه می شود.

چشمه گیلاس

یکی از چشمه‌های استان خراسان رضوی است که در روستای چشمه گیلاس در فاصله تقریبی 25 کیلومتری چناران و 50 کیلومتری شمال غربی مشهد قرار دارد. این چشمه که در ارتفاع 1010 متری از سطح دریا واقع شده است، یکی از چشمه‌های معروف کشور می‌باشد. عمق این چشمه 4 تا 5 متر و میزان دبی آن 230 لیتر در ثانیه است و از نوع چشمه‌های کارستی (آهکی) به شمار می‌رود، از این رو آب آن دارای درجه سختی بیشتری نسبت به دیگر چشمه‌های موجود در اطراف مشهد می‌باشد. در دوره‌ های مختلف اطراف این چشمه با دیوار و حصار، محصور شد. در دوره تیموریان، امیر علی‌ شیر نوایی اقدام به جاری نمودن آب این چشمه تا شهر مشهد نمود که این اقدام ارزشمند در سال‌های 1016 تا 1023 هجری قمری توسط شاه عباس صفوی تکمیل شد به طوری که آب این چشمه از میان خیابان شهر جاری و از میان صحن حرم مطهر امام رضا (ع) عبور می‌کرد. در حال حاضر آب چشمه گیلاس در مشهد جاری نیست اما شهرت تاریخی و دیرینه آن هنوز نام خوش و سابقه این چشمه تاریخی را در خاطره‌های مردم توس و مشهد حفظ کرده است. چشمه گیلاس که در گذشته با نام «گلسب» خوانده می‌شد، به علت واقع شدن در شرایط خاص جغرافیایی، همیشه دارای آب است. این چشمه در محل اختلاف سطح دو جلگه توس و مشهد و وضع خاص ارتفاعات نزدیک آن، از مخزن آب فراوانی در شمال چشمه بهره‌مند می‌شود.